Kamica żółciowa
Kamica żółciowa jest chorobą polegającą na powstawaniu w układzie żółciowym złogów określanych również jako kamienie. Kamienie żółciowe mogą występować pojedynczo lub mnogo, mogą powstawać w pęcherzyku żółciowym lub też w przewodach żółciowych w wyniku wytrącania się z żółci złogów cholesterolu, bilirubiny, soli wapniowych czy też innych składników.
Kamica żółciowa jest jedną z najczęstszych chorób układu pokarmowego i występuje u ponad 12% populacji. Choroba powstaje przez wytracanie się złogów w różnych odcinkach układu dróg żółciowych, a więc w przewodach wewnątrzwątrobowych, w pęcherzyku żółciowym określanym również jako woreczek żółciowy, a także w przewodach zewnątrzwątrobowych. U większości chorych kamienie występują w pęcherzyku żółciowym, jednak w prawie 20% przypadków kamica pęcherzyka żółciowego współistnieje z kamicą przewodów żółciowych.
Kamienie żółciowe podzielić można na:
- kamienie cholesterolowe, a w tym:
– czyste kamienie cholesterolowe – czyli takie, które składają się wyłącznie z cholesterolu.
– mieszane kamienie cholesterolowe – są najczęstszym typem kamieni, występują w 70-90% przypadków kamicy, są to kamienie wysycone cholesterolem, a poza tym związkiem zawierają także wolną bilirubinę, kwasy żółciowe oraz sole wapnia,
- kamienie barwnikowe- ich głównym składnikiem jest wolna bilirubina.
Przyczyny kamicy żółciowej
Głównymi przyczynami powstawania kamieni żółciowych są:
- spożywanie pokarmów obfitujących w cholesterol,
- niedobór wody w organizmie,
- zaburzenia motoryczne oraz zaburzenia opróżniania dróg żółciowych z jednoczesnymi zaburzeniami równowagi ilościowej składników żółci,
- nieprawidłowości w budowie woreczka żółciowego.
Istnieje również szereg czynników sprzyjających pojawieniu się kamieni żółciowych, do których należą:
- wiek – kamienie żółciowe rzadko ulegają samoistnemu rozpuszczeniu, przez co złogi powiększają się wraz z upływem czasu, ponadto z wiekiem wzrasta wydzielanie cholesterolu do żółci, a jednocześnie zmniejsza się wytwarzanie kwasów żółciowych, które chronią przed tworzeniem się złogów cholesterolowych,
- płeć – wśród kobiet zachorowalność jest mniej więcej 2-3 razy większa niż wśród mężczyzn., prawdopodobnie ma to związek z większą ilością wydzielanego do żółci cholesterolu oraz z mniejszym wytwarzaniem kwasów żółciowych przez wątrobę,
- masa ciała – u osób otyłych zwiększone jest wydzielanie cholesterolu do żółci, zwiększona jest także aktywność enzymu, który odpowiada za biosyntezę cholesterolu w wątrobie.
Wśród innych czynników sprzyjających wystąpieniu kamicy żółciowej wymienić można:
- ciążę,
- przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych,
- leczenie przy pomocy estrogenów,
- współistniejące schorzenia metaboliczne,
- szybka utrata masy ciała.
W przypadku kamicy barwnikowej przyczyną tworzenia się kamieni jest nadmierna hydroliza bilirubiny związanej w żółci, powoduje to powstawanie bilirubiny wolnej, która jest podstawowym składnikiem kamieni barwnikowych. Wolna bilirubina jest bardzo słabo rozpuszczalna w wodzie i z tego względu w sprzyjających warunkach z żółci wytracać się może bilirubinian wapnia.
Wiele czynników sprzyja powstawaniu kamicy żółciowej, należy jednak pamiętać, że każdy pacjent na niektóre z tych czynników może wpływać. Do takich czynników należą: masa ciała, sposób odżywiania oraz leczenie współistniejących chorób metabolicznych.
Objawy kamicy żółciowej
U większości osób chorych (około 55-60%) kamica woreczka żółciowego oraz kamica dróg żółciowych przebiega bezobjawowo. U pozostałych osób objawy są bardzo zróżnicowane i niejednoznaczne, często są przyczyną wielu pomyłek podczas diagnozowania choroby.
Głównym objawem kamicy żółciowej jest ból brzucha trwający od 2 do 5 godzin, najczęściej jest on nagły oraz budzi ze snu. Może pojawiać się po posiłku bogatym w tłuszcz. Ból umiejscawia się w nadbrzuszu, po prawej stronie, najczęściej jest stały. Czasami jednak może pojawić się ból kolkowy. Bólowi często towarzyszy mniejsze łaknienie, zaparcia, nudności oraz wymioty. Objaw ten często określany jest jako kolka wątrobowa.
Objawy kamicy żółciowej związane są z miejscem występowania kamieni w pęcherzyku żółciowym lub w drogach żółciowych. Kamienie, które w pęcherzyku żółciowym leżą luźno bardzo rzadko wywołują jakiekolwiek dolegliwości. Jednak gdy kamień znajduje się przy ujściu przewodu pęcherzykowego może powodować okresowe, kolkowe bóle brzucha. Przez zatkanie złogiem przewodu pęcherzyka żółciowego może rozwinąć się ostre zapalenie pęcherzyka. Natomiast, gdy kamienie znajdują się w przewodzie żółciowym wspólnym, a szczególnie w jego końcowej części mogą wywoływać objawy takie jak żółtaczka, ból brzucha, a w niektórych przypadkach zapalenie dróg żółciowych, czasami również ostre „żółciowe” zapalenie trzustki.
Leczenie kamicy żółciowej
Do rozpoznania kamicy żółciowej dochodzi na podstawie zaobserwowanych objawów, badań laboratoryjnych i obrazowych. Z badań obrazowych najczęściej wykorzystuje się badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej. Natomiast, gdy złogi znajdują się w drogach żółciowych stosuje się cholangiopankreatografię wsteczną, cholangiografię przy wykorzystaniu rezonansu magnetycznego lub echoendoskopii.
Możliwe jest zapobieganie powstawaniu złogów cholesterolowych, a nawet rozpuszczanie powstałych poprzez uzupełnianie niedoboru kwasów żółciowych. W leczeniu kamicy żółciowej stosuje się głównie kwas chenodezoksycholowy oraz kwas ursodezoksycholowy.
W przypadku typowej, niepowikłanej kamicy, gdy występują złogi w pęcherzyku żółciowym główną metodą leczenia jest chirurgiczne usuwanie pęcherzyka żółciowego łącznie ze złogami (cholecystektomia). Zabieg może być wykonywany przy pomocy metody laparoskopowej lub jako klasyczna operacja chirurgiczna.
Na większość czynników sprzyjających występowaniu kamicy żółciowej nie mamy wpływu, jednak występowanie niektórych można ograniczyć stosując się do poniższych wytycznych.
W zapobieganiu kamicy żółciowej duże znaczenie mają:
- odpowiednie spożywanie posiłków – zaleca się 4-5 posiłków dziennie, spożywanych powoli i spokojnie, korzystne jest jedzenie małych porcji lecz częściej,
- żywność lekkostrawna, bogata w błonnik,
- świeże pokarmy – należy unikać długiego przechowywania żywności w lodówce oraz wielokrotnego zamrażania i rozmrażania mięsa, co pozwoli na uniknięcie infekcji przewodu pokarmowego,
- dbanie o higienę jamy ustnej oraz prawidłowy stan zębów.
Jak już wiadomo odpowiednia dieta ma istotne znaczenie zarówno w leczeniu, jak i w zapobieganiu kamicy żółciowej. Zalecana w takich przypadłościach jest dieta wątrobowa. Do głównych zasad diety wątrobowej w kamicy żółciowej należą:
- spożywanie bogatych w błonnik produktów, takich jak owoce i warzywa oraz produkty pełnoziarniste – sprzyjają one obkurczaniu się pęcherzyka żółciowego, dzięki czemu zapobiegają zaleganiu żółci i tworzeniu się kamieni,
- spożywanie 5 posiłków dziennie – dzięki temu następuje systematyczne opróżnianie pęcherzyka żółciowego z żółci,
- ograniczenie spożywania produktów obfitujących w cholesterol, takich jak wieprzowina, pasztety, podroby, mielonki oraz żółte sery,
- ograniczenie ilości spożywanych słodyczy,
- ograniczone spożywanie tłuszczów zwierzęcych, takich jak smalec czy masło,
- spożywanie produktów surowych lub gotowanych, należy pożegnać się ze smażonymi potrawami,
- odpowiednia podaż białka – jego źródłem powinny być przede wszystkim chude mięsa i ryby, chudy nabiał oraz chude przetwory mleczne,
- ograniczenie spożywania gazowanych napojów, mocnej kawy oraz ostrych przypraw.
Zwalczanie czynników ryzyka kamicy żółciowej odgrywa bardzo znaczącą rolę w zapobieganiu chorobie i w unikaniu jej nawrotów. U osób po cholecystektomii odpowiednia dieta może przeciwdziałać powstawaniu kamieni żółciowych w przewodach żółciowych.
Czasami w leczeniu kamicy żółciowej zalecane jest podawanie leków rozkurczających i przeciwbólowych, szczególnie gdy kamienie woreczka żółciowego osiągają znaczne rozmiary i zaczynają dawać o sobie znać. Poza tym dobre wyniki może dawać płukanie wątroby i woreczka żółciowego. Jest to metoda mało inwazyjna i bezbolesna, a pozwala na usunięcie niewielkich kamieni żółciowych.
Warto również postawić na oczyszczanie wątroby, dzięki czemu możliwe jest rozluźnienie przewodów żółciowych, a w związku z tym łatwiejsze i szybsze wydalanie kamieni żółciowych, złogów cholesterolu i zalegającej żółci. Oczyszczenie wątroby prowadzi bardzo często do natychmiastowej poprawy jej funkcjonowania oraz zwiększa efektywność trawienia.